1- Romatizmal hastalığı olan bireylerin COVID-19 için aşılanmasını önerir misiniz?
Romatizmal hastalığı olan veya olmayan herkesin aşılanması gereklidir. COVID-19 için geliştirilen aşıların sağlıklı insanlarda uygun güvenlik profiline ve enfeksiyonu önlemede yüksek etkinliğe sahip olduğu bilinmektedir. Romatizmal hastalığı olan bireylerde aşılama ile elde edilebilecek yararların olası risklerden daha fazla olduğu görülmektedir. Ancak hastalığı şu anda aktif olup klinik ve laboratuar olarak ağır inflamatuar bulguları olan hastaların aşı kararını, takip eden hekimi hastanın durumuna göre verecektir.
2- Bu aşılama için ülkemizde bulunan Alman ve Çin menşeli iki aşının avantaj veya dezavantajları olabilir mi?
Alman menşeli aşı olan BioNTech, lipid nano parçacığında mRNA, Çin menşeli aşı olan Sinovac ise aktif olmayan COVID-19 virüsünü içermektedir. Her iki aşı da canlı aşı değildir ve herhangi bir korona virüs enfeksiyonuna yol açmaz. Sinovac aşısı buzdolabında 2-8 °C’de saklanabilir. BioNTech aşısı ise ısıya duyarlı olup daha düşük sıcaklıklarda saklanmalıdır. Bu durum BioNTech aşısının uzak bölgelere transferini etkileyebilir. BioNTech aşısında yer alan polietilen glikole karşı nadiren alerjik reaksiyon ve anafilaksi (1:100,000) gelişebilir. Bu aşının %95’e yakın etkinliği ve ilk doz yapıldıktan sonra yaklaşık 10 günden itibaren koruma sağladığı gösterilmiştir. Sinovac aşısının etkinliği ve anaflaksi gelişme riski BioNTech aşısına göre daha düşüktür.
3- COVID-19 aşıları romatizmal hastalığı alevlendirebilir mi?
Şimdiye kadar bilindiği kadarıyla, COVID-19 aşılarının romatizmal hastalığı aktive ettiğine dair net bir kanıt yoktur. Teorik olarak böyle bir risk söz konusu olabilir, ancak özellikle kullanılan tedaviler nedeniyle enfeksiyon gelişimine yatkın olan iltihaplı romatizmalı hastalarda, aşının sağlayacağı yarar, olası riskten çok daha fazla olacağı için aşılama önerilmektedir. Aşı sonrası kısa süreli eklem ve kas ağrıları olabilir, ancak kısa sürede geçer.
4- COVID-19 aşıları alerjik reaksiyon yapabilir mi ?
Her aşıda veya enjeksiyonda olabildiği gibi, COVID-19 aşıları ile de alerjik reaksiyonlar, nadiren de olsa görülebilir. BioNTech aşısında yer alan polietilen glikole karşı alerjisi olan hastaların bu aşıyı kullanması uygun olmayacaktır. Aşı olan tüm hastalar aşılama sonrasında en az 15 dakika izlenmelidir. Genellikle enjeksiyon yerinde hafif ağrı, kaşıntı veya kızarıklık olabilir. Bunun dışında bazen ürtiker de görülebilir. Çok nadiren astım atağı tanımlanmıştır. Ancak bunlar genellikle kısa süreli, çok nadir gelişen reaksiyonlardır ve alerjik hastalık öyküsü olan bireylerde bile aşı yapılmasına engel bir durum değildir.
5- İki doz aşılama yapılmış romatizmal hastalığı olan kişilerin üçüncü doz aşı yaptırmasını önerir misiniz?
Günümüzdeki bilgilere göre, yapılan ilk doz aşılardan bir süre sonra vücuttaki antikor miktarı düşmektedir ve bu da koruyuculuğu azaltmaktadır. Bu süre, hastadan hastaya değişmekle birlikte, Çin menşeli aşılarda 3-6 ay arasındadır. Alman menşeli BioNTech aşısında bu süre muhtemelen 9-12 aya kadar uzamaktadır. Bu nedenle ilk doz aşılarını Sinovac ile yaptıran hastaların zamanı geldiğinde 3. doz aşılarını yaptırmaları önerilir. Üçüncü doz aşı kararını vermek için antikorlara baktırmak gerekli değildir. Çünkü mevcut antikor testleri ile belirlenen seviyelerin hangi değerden itibaren ve ne kadar süre koruyucu olduğu net olarak bilinmemektedir. Ayrıca testlerden kaynaklanan nedenlerle yalancı olarak pozitif sonuç da çıkabilmektedir.
6- Aşılama için iki farklı aşı seçeneğini karşılaştırır mısınız?
Şu anda ülkemizde Çin menşeli Sinovac aşısı ve Alman menşeli BioNTech aşısı bulunmaktadır. Ülkemize ilk olarak Sinovac aşısı geldiğinden, genelde ilk 2 doz aşılama, Sinovac aşısı ile yapılmıştır. BioNTech aşısı ise, özellikle Mayıs ayından beri uygulanmaktadır. İltihaplı romatizmal hastalığı olan bireyler, ülkemizde bulunan iki aşıdan herhangi birini kullanabilir. Ancak, daha önce yapılan aşıya karşı ciddi alerjik reaksiyonu olan hastalarda aynı aşının tercih edilmemesi uygun olacaktır.
7- Üçüncü doz aşılama yaptıracak olanlar ilk iki dozda yapılan aynı aşıyı mı, yoksa diğer aşı türünü mü tercih etmelidir?
İltihaplı romatizmal hastalığı olup, ilk 2 doz aşılaması Sinovac ile yapılanlarda rapel dozu denilen 3. doz aşılamanın 3-6 ay sonra, mümkünse BioNTech ile yapılması önerilmektedir. Çünkü bu aşının yeni gelişen varyantlara karşı daha iyi bir koruma sağlayacağı düşünülmektedir. COVID 19 geçirenlerde de, infeksiyondan 3-6 ay sonra BioNTech aşısı uygulanabilir. BioNTech ile aşılama mümkün değil ise, Sinovac aşısı uygulanabilir. İlk iki doz aşılaması BioNTech ile yapılan hastalar için şimdilik 3. bir doza gerek yoktur, belki 1 yıl sonra gerekebilir.
8- Romatizmal hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar (özellikle biyolojik ilaçlar) aşı yanıtını olumsuz etkiler mi?
Bağışıklık sistemini etkileyen ilaçlar aşı yanıtlarını azaltabilir. İdeal olanı, aşılamanın bağışıklık sistemini baskılayan ilaç tedavisine başlamadan önce yapılmasıdır. Buna rağmen, yapılan çalışmalara göre, biyolojik ilaçlar da dahil olmak üzere, kullanılan romatizmal ilaçların büyük kısmı aşı yanıtını çok olumsuz etkilememektedir. Bu nedenle, halen romatizmal ilaç kullanımı olan çoğu hastada, aşılama sırasında tedavilere devam edilir. Bazı romatizmal hastalıklarda kullanılan bir biyolojik ilaç olan rituximab, antikor yapımını baskılayan bir ilaçtır. Bu nedenle rituximab kullanan hastalarda, mümkünse rituximabın bir sonraki dozundan ~4 hafta önce aşılamaya başlanması ve son aşı dozunun üstünden 2-4 hafta geçtikten sonra rituximabın uygulanması önerilmektedir. Methotrexate ve JAK inhibitörleri kullanan hastalarda, hastalık kontrol altında ise, aşılamadan sonra bir hafta süreyle ilaçlara ara verilebilir.
9- Aşılama öncesinde bu ilaçlara ara vermek gerekir mi?
Romatizmal hastalıklarda tedavilerin kesilmesi hastalık aktivasyonuna ve ilaçlarda uzun süreli etkinlik kaybına yol açabilir. Aşılama öncesinde Rituximab dışındaki ilaçların (biyolojik ajanlar ve streoid kullanımı da dahil) kesilmesini gerektiren bir durum yoktur. Bu nedenle, hastalarda COVID-19 enfeksiyonu saptanmamışsa tedaviler kesilmemelidir. Hastanın romatizmal hastalığı çok aktif ise, ağır sistemik tutulum bulguları varsa, bağışıklık sistemi belirgin olarak baskılanmış durumda ise doktoruna danışılarak aşı yapılma kararı alınması uygundur.
10- İleri yaştaki hastalara aşı uygulaması nasıl olmalıdır?
85 yaş üzerindekilerin BioNTech aşısı olmasında sakınca olmamakla birlikte, komorbid hastalıkların ağırlığı iyice araştırılmalı ve hekim ona göre karar vermelidir. Avrupa’da bazı ülkelerde 90 yaş üstüne BioNTech aşısı önerilmemektedir. Bu hastalara 3. doz/rapel aşılama, Sinovac ile yapılabilir.